фән тарихы

Атом-төш коралын беренче тапкыр сынап караганнан соң, Манхэттен проектының җитәкчесе Роберт Оппенһаймер Лос-Аламоста ясаган чыгышында бу коралны уйлап табу ни өчен кирәк булганлыгын аңлатырга тырыша. Оппенһаймер сәяси дәлилләр китерә, куркынычсызлык турында сөйли һәм, ниһаять, үзенең төп этәргечен әйтә. Бу — галимне галим итүче яңа белем эзләү һәм хакыйкатькә омтылу. Чыгышы ахырында әйткән идеяләр аркасында Оппенһаймер … Тулысынча

  Мария Кюри — радиологиянең «кендек әнисе» һәм бүгенге көнгәчә 2 тапкыр Нобель бүләгенә лаек булган бердәнбер хатын-кыз. 1921 елда Америкага килгән чагында, ул Нью-Йоркның Вассар көллиятендә радийның фәнни тарихыннан аерып алып булмаслык, үзенең шәхси тормыш хатирәсен сөйләп чыгыш ясый. Озак эзләнүләр юлы, ачышлар һәм элементны тикшерүләр «алтыннан мең тапкыр кыйммәтрәк». Үзенең чыгышында Мари Кюри … Тулысынча

Гомәр Хәйям — Көнчыгышта туып үскән иң нәтиҗәле галимнәрнең берсе. Ул 1048 нче елның 18 нче маенда Иранда дөньяга килә. Ул шагыйрь, математик һәм фәлсәфәче буларак билгеле. Гомәр, әтисенең һөнәре буенча, чатыр (палатка) җитештереп чыгаручы мәгънәсендәге «Хәйям» кушаматын ала. Хәзер Истанбул шәһәренең бер районына да шул исем бирелгән. Хәйям календаре 1079 нчы елның 21 нче … Тулысынча

  Астрономия болгар-татарларга ник кирәк булган? Ислам дине әлеге борынгы фәннең үсешенә нинди этәргеч биргән? Бабаларыбыз астрономик гыйлемне ничек туплаган, саклаган һәм тапшырган? Әлеге сорауларга атаклы татар язучы—фантасты Адлер ага Тимергалинның язмасында җавап таба аласыз. ​Татар халкының борынгы бабалары Идел буенда төзегән Болгар дәүләтендә (IX – XV йөзнең беренче яртысы) астрономия фәненең ныклы тамыр җибәргән … Тулысынча

Борынгы Болгарда математика (риязыят), гыйльме хисап (арифметика) һәм астрономия (нөҗүм), химия, һәм тыйблык, география һәм тарих кебек төрле фәннәр үсештә була. Болгар бабаларыбызның фәнни казанышлары белән танышуны дәвам итик. Төзелеш Болгарда механика, төзелеш, архитектура киң үсеш ала. Биналар төзүдә, аларны планлаштыру, төзү, дивар һәм терәкләргә төшкән авырлыкларны тигез бүлү өчен күпме математик, механик исәп-хисаплаулар башкарырга … Тулысынча

Ислам галимнәре дөнья фәннәре үсешенә зур өлеш керткән. Мәсәлән, Әбү Гали ибн Синаның (Әбүгалисина, 980-1037) «Тыйб белеме канун»ы ислам дөньясында гына түгел, ә бөтен Аурупада медицинаның нигезе булып саналган. Моңа иң ачык дәлил булып, әлеге китапның 600 елдан артык Аурупа университетларында уку әсбабы булып хезмәт итүе тора. Моңардан тыш, Әбүгалисина 29 төрле фән өлкәсендәге ачышлар авторы. … Тулысынча

Монгол явына кадәрге дәвернең икенче яртысында Идел Болгарстаны мөселман галимнәрен һәм дин әһелләрен әзерли торган үзәкләрнең берсенә әверелә. Бу рольне ул XIII гасырда да югалтмый. Гарәп чыганакларында, мәсәлән, Болгарда укыган, аннары Анатолия һәм Сүриядә яшәгән бер гыйрак кешесе турында хәбәр ителә. Идел болгарлары арасында монгол яуларына кадәр үк исламның киң таралышы турындагы хәбәрләр итальян монахы … Тулысынча

IX—XIII гасырларда Иделдә беренче дәүләтләр берләшмәсе булып Идел Болгары оеша. Идел Болгары дәүләте йогынтысы астында хәзерге Урта Иделдә, Җаек алдында яшәүче чуваш, мари, ар, мукшылар да булганнар. X—XIII гасырларда Идел Болгары мәдәнияте, фәне Һәм дине үзенең үсешендә җитди үзгәрешләр кичерә. Башлангыч дәверендә аның нигезендә Төрки һәм Хәзәр каһанлыгы йолаларын үз эченә алган, башлыча төрки телле … Тулысынча

Бәшир Рәмиев җитәкчелегендә ясалган «Урал» хисаплау машиналары хисаплау техникасы тарихында мөһим урын алып тора. Рәмиев һәм аның хезмәттәшләренең эшчәнлеге аркасында гына Советлар берлеге санак техникасының беренче елларында ук бу өлкәдә дөньякүләм лидерларның берсе була. Баш конструктор вазифасын үтәгән Бәшир Искәндәр улы Рәмиев үзенең коллективы белән дистәдән артык универсаль һәм махсус хисаплау машиналарын, йөзләгән периферия җиһазларын уйлап таба һәм гамәлгә куя. 1957 елда Пензада чыгарылган беренче «Урал» шунда ук илнең күп кенә … Тулысынча