Татар этнографиясен өйрәнүгә керешкән беренче татарларның берсе — Каюм Насыйриның — язмаларыннан татарларда ашау-эчү гореф-гадәтләре турында текст белән танышырга тәкъдим итәбез. 100 ел элек татарларда туклану ничек оештырылган икән? Аш дигән сүз күп мәгънәдә истигъмаль кыйлына: аш бар мотлакан[1] ашый торган нәрсә мәгънәсендә; һәрни булса да ашарга ярый торган нәрсә. Мәсәлән, балчыкны аш дип әйтеп булмый, … Тулысынча
Бүген, 21нче февраль көнне, дөнья күләмендә инде 17нче тапкыр Халыкара туган тел көне билгеләп үтелә. Тел һәм мәдәни төрлелекне саклау максатыннан билгеләнгән әлеге бәйрәмнең бурычлары итеп югалу куркынычы янаган телләрнең халәтен күзәтү һәм мондый вәзгыятьне булдырмауда эшчәнлек алып бару билгеләнде. Туган телебез ─ татар теле ─ югалып баручы телләр исемлегендә булмаса да, көн кадагында торган … Тулысынча
Бер тел белән генә чикләнмичә, күбрәк тел өйрәнүнең җәмгыятьтә файдалы булуы, әйтик, сәяхәтләрне яки чит телдәге кинолар карауны, җиңеләйтүе беркемдә дә шик тудырмый. Ләкин икетелле (яисә күптелле) баш миенә ия булуның башка файдалы яклары да бар түгелме? Миа Накамулли TED-Ed өчен әзерләнгән анимацион дәресендә билингваль баш миенең өч төрен аерып күрсәтә һәм күп тел белүнең … Тулысынча
Ни кызганыч, күпләр өчен Галимҗан Баруди исеме таныш түгел. Ә бит ул дин үсеше һәм дин нигезләре укыту системасына зур өлеш керткән мәшһүр җәмәгать эшлеклеклеләренең һәм педагогларның берсе. Галимҗан Мөхәммәтҗан улы Баруди 1857 нче елның 17 февралендә Казан өязенең Кече Кавал авылында дөньяга килә. Кечкенә Галимҗанга 3 яшь булганда, аның гаиләсе Казанга күчеп китә. Иң … Тулысынча
Зыянлы химик матдәләр планетаның кеше үзе барып җитә алмаган урыннарында да җыела ала икән. Моны инглиз экологлары ачыклаган. Галимнәрнең фикеренә күрә, зыянлы химик матдәләрнең иң куркынычлары — озак саклана торган органик пычраткычлар. Мондый матдәләр океан төпләрендә аска-өскә күчә, хайваннарның организмнарында туплана һәм эндокрин системасының эшен боза алалар. Бөекбритания галимнәре исә мондый матдәләрнең кысласыман амфиподаларда, … Тулысынча
Чыра белән ут кабызудан алып хәзерге яктылык чыганакларына кадәр: ясалма яктылык ничек үзгәрде? Беренче лампаларны, диодларны һәм неон утларын кем уйлап чыгарган? Ясалма яктылыкның киләчәге ничек күзаллана? Инглиз теленнән Гүзәл Шәвәлиева тәрҗемәсе
Татар халкы турында бай этнографик язмалар калдырган Каюм Насыйриның татарлар кия торган киемнәр хакындагы мәгълүматларын сезнең игътибарыгызга җиткерәбез. Белгән кеше бар микән: бу татар мөселманнарның киеменең формасы кай заманадан бирле калган икән? Татарда бар кием: күлмәк, ыштан, камзул, казаки, җилән, чапан, чикмән, кыска тун, өч билле тун, толып, чалбар, бишмәт, читек, кәвеш, башмак, бүрек, такыя, … Тулысынча
Каюм Насыйри үзе эшкәртеп, халыкка тәкъдим иткән «Әбүгалисина» повестенең төп каһарманы кебек: зирәк, тырыш, гыйлем сөючән шәхес. Җаны-тәне белән мәгърифәт таратырга тырышкан бу галимнең белем алу турында әйтеп калдырган нәсыйхәтләре бихисап. «Әхлак рисаләсе» хезмәтендә китерелгәнен исә сезнең игътибарга тәкъдим итәбез. И газиз бала! Агяһ бул, адәмгә иң әүвәл бигрәк кирәк вә бигрәк лазем нәрсә — … Тулысынча
Астрономнар бу вакыйганы – яңа гына төзелгән телескопның күк җисемнәре артыннан күзәтү башлавын – беренче яктылык дип атыйлар. Бу һәр җиһаз өчен дә бик мөһим санала. Ә инде берничә миллион доллар торучы катлаулы җиһазлар өчен хәтта дөньяның беренче йөзләрен чакырып, тәкъдим итү тантаналары да оештырыла. Әмма 2013 нче елны җәйге төнендә Солт-Лейк-Ситида беркем дә … Тулысынча
Аэродинамика законнарына ышансак, май коңгызы оча алырга тиеш түгел кебек. Ләкин бу җан иясе һавада йөзүгә тиң гаҗәеп эшне искиткеч оста башкарып чыга. Җир йөзендәге һәр дүртенче хайван – ул теге яки бу коңгыз. Май коңгызы галимнәргә билгеле булган 400 000 коңгыз төренең берсе. 100 метр —очкан вакытында коңгыз күтәрелә ала торган иң югары биеклек. Һавага … Тулысынча