Дмитрий Менделеев төзегән химик элементларның периодик җәдвәле (таблицасы) табигатьнең искиткеч төгәл кануннарга нигезләнеп яшәвен раслый. Фән үсеше өчен бу ачышның әһәмияте зур. Аны бүгенгесе көндә бихисап рәвешләрдә күрергә була. Интернетта инде берничә ел эшләп килгән «Химия — просто» җәмгыяте һәр мәктәптә өйрәнелә торган таблицаның уңайлы һәм нәкъ укучыларга кирәкле версиясен ясады. «Гыйлем»нең үтенечен кабул итеп, … Тулысынча
Рифкать Газизҗан улы Әхмәтьянов — татар теленең этимологик сүзлеген, татар-төрек һәм төрек-татар сүзлекләрен төзегән галим, тел белгесе, филология фәннәре докторы. Бу интервьюда ул үзенең фәнни эшчәнлеге, сүзлекне төзү һәм нәшер итү тарихы хакында сөйли. Этимология (бор. грек. ἐτυμολογία — чынбарлык, сүзнең төп мəгънəсе) сүзләрнең тамырын белү дигәнне аңлата. Этимолоия белән Борынгы Грециядә якынча 1 гасырда … Тулысынча
II Бөтендөнья сугышы тәмамлангач, БМО үз эшен башлап кына җибәргәндә, иң беренче документларның берсе итеп кеше хокукларын игълан итә торган гомуми, универсаль декларация языла. Ул озын түгел, нибары 30 матдәдән генә тора. Бу документ бер дәүләтне дә ни дә булса эшләргә мәҗбүр итми, матдәләргә каршы килгән дәүләт һәм кешеләрне җәзалау турында да әйтми. Чыннан да, … Тулысынча
Гражданнарның сәламәтлеген саклау нигезләрен билгеләүче Русия Федерациясе законының (канунының) 70нче маддәсе «Дәвалаучы табиб», дип атала. Беренче пункт буенча, дәвалаучы табиб медицина оешмасы яисә аның бүлеге тарафыннан билгеләнә. Инде пациент дәвалаучы табибны сайлап алырга теләк белдерсә, аңа медицина оешмасы бу эштә булышлык күрсәтергә тиеш, диелгән. Дәвалаучы табиб бер генә була Игътибар итегез, «дәвалаучы табиб» диелгән, дәвалаучы … Тулысынча
Кадерле дуслар, 1 июньнән «Гыйлем» берләшмәсе җәйге ялга туктала. Сайт һәм пабликларда яңа материаллар чыкмаячак. Якындагы атналарда элек дөнья күргән постлар кабатланачак, татар этимология белгече Рифкать Әхмәтьянов белән интервью дөнья күрәчәк, Әхмәтзәки Вәлиди турында документаль фильмның татарча субтитрлар белән бирелгән язмасы урнаштырылачак. Болар — чыкмый калган «бурычларыбыз» гына. 2016/2017 сезонына куелган максатларның 60% ирештек дип … Тулысынча
ПЭТ (полиэтилентерефталат) – әйләнә-тирәдә авыр таркалуына карамастан, күптәннән пластик савытлар, элпәләр һәм башка төрле эшләнмәләр җитештерүдә киң кулланыла торган матдә. Хәзерге вакытта күләме елдан-ел артучы ПЭТ чүбе табигый экосистемаларның тотрыклыгына нык тәэсир итә. Кешеләрдән ярдәм көтеп тормыйча, табигать бу төр чүп белән микрорганизмнар ярдәмендә үзе көрәшә башлады. Күптән түгел галимнәр бу «спецназчылар» белән танышу бәхетенә … Тулысынча
Татарлар — Казакъстанда инде күптән урнашып яши башлаган диаспораларның берсе. Әлеге мәкалә исә татар халкының бу төбәктә таралып урнашу тарихына багышланган. Беренче күчеп утыру дулкыннарына, аларның юнәлешенә һәм мигрантларның составына игътибар бирелә. XX гасыр башында татарлар Казакъ даласының бөтен төбәкләрендә диярлек яшәгәннәр, сан буенча алар рус, казакъ һәм украиннардан гына калышканнар. Бүгенге көндә Казакъстан татарлары … Тулысынча
Кояш турында меңләгән шигырь, җыр, әкият һәм риваятьләр чыгарылган. Фәнни ачышларның күплеге аркасында Кояш белән бәйле фәнни мифлар да барлыкка килгән. «Гыйлем» сәхифәсе сезгә «Постнаука» проектының Кояш хакындагы төрле карашларның килеп чыгу сәбәпләре аңлатылган мәкаләсенең тәрҗемәсен тәкъдим итә. Кояшта су юк Бу дөрес түгел. Билгеле, Кояшта су бар дигән сүз бик сәер яңгырый, ләкин шулай … Тулысынча
Ел фасылларының алышынуы ниндидер могҗиза түгел, теләсәң дә, теләмәсәң дә, кыштан соң яз, яз артыннан җәй, ә аннары көз киләчәк. Шулай булса да, беренче карны, беренче яшел үләннәр белән яфрак-чәчәкләрне, ниндидер чиктән тыш гаҗәеп нәрсә күргән сыман, фотога төшерү һәм Instagram’ны шулар белән тутыру традициягә әйләнде сыман. Сүз уңаеннан, һәр ел фасылының үз “фәне” бар … Тулысынча
Галимнәр еш кына мондый хәлгә юлыга: кайбер теорияләрне тәҗрибә юлы белән дәлилләү авыр яки гомумән мөмкин түгел. Мәсәлән, сүз яктылык тизлегендәге хәрәкәт яки физикадагы кара тишекләр турында барганда. Бу очракта фикер экспериментлары ярдәмгә килә. Сезгә кайберләрендә катнашып карарга тәкъдим итәбез. Фикер экспериментлары – билгеле бер мантыйклы фикер нәтиҗәләренең эзлеклелеге ул. Аларның төп максаты – теориянең … Тулысынча