«Кодекс куманикус» яки «Куман мәҗмугасы» — 1294-1303 еллар арасында католик миссионерлары тарафыннан төзелгән латинча-фарсыча-куманча (кыпчакча) сүзлек. Анда шул чорда Хәзәр далаларында яшәгән кыпчак, болгар кабиләләре телендә йөргән өч меңгә якын төркичә сүз һәм иллеләп табышмак, мәкальләр теркәлгән. Христианлыкка бәйле кыска язмалар, догалыклар да бар. Гомум кыпчак-төрки теленең, шул җөмләдән татар теленең, борынгы үрнәкләре булу ягыннан … Тулысынча
Бөек астроном, астрофизик, фәнне популярлаштыруга зур өлеш керткән мәгърифәтче Карл Саган (Сейгэн) 1990 елда «Вояджер – 1» зонды төшергән фотоны «Тонык зәңгәр нокта» дип атаган. Бу фотода Җирнең зурлыгы 0,12 пиксельдән дә артмый. Галим бу күренештән илһамланып, тулы бер китап яза. Аның гаҗәеп кечкенә Җир һәм анда яшәп, үзен Галәмнең үзәге дип санаган кешелек турында … Тулысынча
Төгәл 50 ел элек, 1967 елның 27 гыйнварында, Америка Кушма Штатлары, Бөекбритания һәм Советлар берлеге «Галәм фәзасын, шул исәптән, Ай һәм башка галәми җисемнәрне өйрәнү һәм куллану буенча эшчәнлекнең принциплары турында килешү» төзиләр. Бу озын һәм күңелсез исемле документ халыкара галәми хокукның нигезен тәшкил итәләр. Бүгенгесе көндә аңа 100дән артык дәүләт кул куйды. Документның 1 … Тулысынча
Сәгать иртәнге 4, ә сәгать сигездә — имтихан. Көннәр буе әзерләнсәң дә, үзеңне әзер сыман хис итмисең. Хм, берәр чынаяк кәһвә эчеп, тагын берничә сәгать укып утырыргамы? Ә бәлки, йокларга яту хәерлерәктер? Бу видеодәрестә Шай Марку икенче фикерне яклап, йокының баш миен яңадан “тергезеп”, хәтерне яхшыртуы турында сөйли. Шай Марку дәресе, Хавьер Салдена анимациясе Татарчага … Тулысынча
2010 елда Россиядәге фән өчен көтелмәгән вакыйга булды: бик озакка сузылган тукталыштан соң Гейм һәм Новоселов фамилияле россияле галимнәр Нобель премиясе алды. Алар инде күптәннән Англиядә эшли, әмма үзләре Россиядә туып, МФТИда белем алганнар. Гейм һәм Новоселов Нобель премиясенә углеродның графен дип аталган яңа формасын ачкан өчен лаек дип табылдылар. Бу ике үлчәмле гаҗәеп матдәне … Тулысынча
Табигать музейларына кергәч, иң беренче чиратта игътибарны динозаврлар һәм мамонтларның сөякләре җәлеп итә. Башка кечерәк экспонатлар, мәсәлән, ташка әйләнгән кабырчыклар, кораллар, балыклар, хәтта 100 миллион яшьлек агач кайрылары да күз күременнән читтә кала. Ә бит борынгы чорларда яшәгән җан ияләре арасында бик кызыклылары бихисап булган. Моннан 380 млн ел чамасы элек яшәгән трилобитлар диңгездә яшәгән буынтыгаяклылар … Тулысынча
Кешенең эчке органнарын һәм үзәк нерв системасын бәйләп торган гизүче нерв күкрәк читлегеннән корсак читлегенә үңәчкә терәлеп үк диярлек үтеп керә. Үңәч белән бергә бу нерв диафрагмадагы кечкенә ярыктан (күкрәк куышлыгы белән корсак куышлыгын аерып торган мускул һәм сеңер киртәсе) этелеп керә дә, ашказанына һәм корсакның башка органнарына китә. Менә шушы кысык урында ул күп очракта җәрәхәтләнә … Тулысынча
Бүген Татарстанның Дәүләт Киңәшчесе, республикабызның беренче Президенты Минтимер Шәймиев туган көн. Аңа 80 яшь тулды. Аның турында бу көннәрдә күп язалар, шуңа күрә без аның 2008 елда әйткән сүзләрен генә искә төшерәбез: «Без булдырабыз!» Ә менә бу шаян һәм бик кыска сынау исә аның турында белгәннәрне яңартырга мөмкинлек бирер. Искә төштеме? Менә сезгә инфографика «Гыйлем» … Тулысынча
Әгәр дә SAT имтиханнарында катнашкан һәр укучы җавапларны теләсә-ничек куеп чыкса, нәрсә булачак? Күпме кеше «бишле» алыр? — Роб Балдер биргән сорау Беркем дә алмас. SAT — Scholastic Assessment Test, туры тәрҗемәдә «Академик Бәяләү Тесты») — Америка Кушма Штатларында мәктәпнең югары сыйныф студентлары өчен стандартлаштырылган тест (ACT тесты сыман), ул югары уку йортларына керү өчен кирәк … Тулысынча
Мария Склодовская-Кюри — фән тарихында уникаль урын биләүче галимә. Ул физика һәм химия өлкәсендә ике Нобель бүләген алган бердәнбер шәхес. Ире Пьер Кюри белән берлектә фәнни эзләнүләр башкарып, алар радий һәм полоний исемле химик элементларны ачалар. Аларның эшчәнлеге радиоактивлык күренешенең сер булып тоелган күп кенә якларын аңларга мөмкинлек бирде. Мария һәм Пьер Кюри гомерләрен чын-чынлап фәнгә … Тулысынча