Сугыш, илнең матди куәтенә сынау булу белән бергә, хакимлек иткән коммунистик идеологиянең көчсезлеген дә ачып сала. Сугыш алды елларында hәм сугыш башлангач та, Союзның хакимият органнары Россия-Алмания сугышын фашизм белән коммунизм бәрелеше итеп күрсәтергә тырышалар. Ләкин тиздән алар коммунистик идеологиянең халыкны туплый, берләштерә торган рус идеясе дә, бөтенсоюз идеясе булмавына hәм була да алмачаягына ышаналар. … Тулысынча
Сугыш башланган вакытка бердәм милләт тәшкил иткән татар җәмгыяте дәүләти яктан бүлгәләнгән хәлдә кала. Гомуми саннары 5,5 миллионнан артып киткән татарларның 1,5 миллион чамасы Татарстан Автономияле Республикасында яши. Калганнары республика территориясеннән читтә, башлыча Россиянең Татарстан белән күрше булган Идел-Урал төбәге республикаларында һәм өлкәләрендә, Себердә, Урта Азиядә яшиләр. Татар җәмгыятенең бу сугышка мөнәсәбәтен һәрьяклап күз алдына китерү һәм татарларның аңа керткән өлешен тулырак ачыклау өчен татарлар җитәрлек дәрәҗәдә тупланып яшәгән барлык төбәкләрдәге материалларны өйрәнергә һәм гомумиләштерергә кирәк булыр иде. … Тулысынча