Күпчелек кешеләр кан сүзен ишетү белән кызыл төсне күз алдына китерәләр. “Кызыл кан” сүзтезмәсе гадәти, ачык әйбер кебек. Шуңа да карамастан, кызыл төс канның бердәнбер төсе түгел. Кан зәңгәр дә, яшел дә, шәмәхә дә, хәтта төссез дә була ала – һәм болар барысы да төрле организмнарның кан составына керүче специфик химик матдәләр аркасында. Гемоглобин һәм … Тулысынча
Рифкать Газизҗан улы Әхмәтьянов — татар теленең этимологик сүзлеген, татар-төрек һәм төрек-татар сүзлекләрен төзегән галим, тел белгесе, филология фәннәре докторы. Бу интервьюда ул үзенең фәнни эшчәнлеге, сүзлекне төзү һәм нәшер итү тарихы хакында сөйли. Этимология (бор. грек. ἐτυμολογία — чынбарлык, сүзнең төп мəгънəсе) сүзләрнең тамырын белү дигәнне аңлата. Этимолоия белән Борынгы Грециядә якынча 1 гасырда … Тулысынча
II Бөтендөнья сугышы тәмамлангач, БМО үз эшен башлап кына җибәргәндә, иң беренче документларның берсе итеп кеше хокукларын игълан итә торган гомуми, универсаль декларация языла. Ул озын түгел, нибары 30 матдәдән генә тора. Бу документ бер дәүләтне дә ни дә булса эшләргә мәҗбүр итми, матдәләргә каршы килгән дәүләт һәм кешеләрне җәзалау турында да әйтми. Чыннан да, … Тулысынча
Стресс турындагы фәнгә Канада галиме Һанс Селье нигез салган. Ул кешене ярсытучы төрле әйберләр нәтиҗәсендә организмда авырлыкларга түзү мөмкинлеген арттыра торган универсаль җавап барлыкка килүен аңлаткан. Алар арасыннан кайбер универсаль механизмнарны атап китик: симпатоадреналь механизмнарның активлашуы, бөер өсте бизләре гормонының (адреналин – стресс гормоны) бүленеп чыгуы, иммун системасының реакциясе, метаболизмның үзгәрүе. Әлеге универсаль реакцияләр организмның … Тулысынча
Баш мие турында бизнес-тренингларда, уңышка омтылучылар өчен махсус популяр әдәбиятта һәм төрле масс-медиа чараларында хәзерге вакытта күп сөйлиләр. Әмма хәтта алар да безнең белән иткән органның ни дәрәҗәдә катлаулы булуын тулысынча ачыклап бетерми, дип яза The Guardian газетасы. Соңгы дүрт дистә елда исә уң һәм сул ярымшарларның кешенең сәләтенә ясый торган йогынтысы хакында да еш … Тулысынча
Биохимик Александра Евстафьева Нобель лауреаты Йосинори Осуминың аутофагия механизмын аңлатуда куйган хезмәте һәм аның ачышының медицинада уйнаячак роле турында сөйли Аутофагия (грек теленнән “үзеңне ашау”) – аутофагос белән лизосомаларның кушылуы нәтиҗәсендә барлыкка килә торган күзәнәк компартментларында органелла һәм макромолекулаларының юкка чыгуы, таркалуы. Аутофагия вакытында күзәнәк авыр шартларга җайлаша. Туклыклы матдәләр җитмәгәндә, күзәнәк үз органелла һәм макромолекулаларының … Тулысынча
Гарәпләр Ибн Халдүнне үзләренең социологиясенә, төгәлрәк әйткәндә, җәмгыятьнең социаль-фәлсәфи концепциясенә нигез салучы дип саныйлар. Ул беренчеләрдән булып цивилизациянең барлыкка килүе хакында объектив аңлатма бирә, җәмгыять, дәүләтләрнең барлыкка килү һәм таркалу кануннары турында аерым фән булдырырга кирәклеге турында искәртә. Галим бай тарихи материалга таянып эшли. Ибн Халдүннең хезмәтләре гарәп дөньясына зур йогынты ясый. Ул илләрдә нәшер … Тулысынча
Инсультның сәбәбе нәрсәдә? Нинди симптомнардан аны танып белеп була? Медицинада бүгенге көндә аны дәвалауның нинди ысуллары гамәлгә кергән? Инсульт – баш (һәм арка) миендә кан әйләнеше бозылганнан килеп чыга, аның нәтиҗәсендә баш (йә арка) миенең бер өлеше һәлак була. Инсульт нәтиҗәсендә зарарланган ми өлеше белән бәйле билгеле бер яисә күп төрле функцияләр бозыла һәм әгъзаларның … Тулысынча
Нобель премиясен тапшыру — фән дөньясында елның иң зур вакыйгасы. Ләкин фәннән ерак торган кешеләр бу бүләк тирәсендә туа торган гөр килүне кайчагында аңлап бетермиләр. «Җиңү яулаган ачышлар тормышта файдалымы соң?» — диләр алар. Әйдәгез, көндәлек тормышыбызга үзгәрешләр китергән олуг ачышлар «бәйгесен» карап узыйк.
2014 ел ахырында «Розетта» галәм аппараты Чурюмов-Герасименко кометасына «Фила» роботын утырткач, галәмне өйрәнү эшендә өр-яңа сәхифәне ачылды. Робот җибәргән барлык мәгълүматны тәртипкә салганчы, әле бик күп еллар үтәчәк. Ә галимнәр инде сорау артыннан сорау яудыра– ә алда ни булачак? BBC Future басмасы космик агентлыклар уйлап чыгарган биш гадәти булмаган миссияне сайлап алды. Болар арасында … Тулысынча